Architectuurprincipes

Uit ROSA Wiki
Naar navigatie springen Naar zoeken springen

Deze pagina bevat een concepttekst die momenteel in bewerking is.
Toelichting: De structuur van de architectuurkaders is vastgesteld door de Architectuurraad op 2 februari 2023. De uitwerking in de wiki (navigatie, opbouw) op 6 juli 2023. De structuur en de pagina's worden stapsgewijs uitgewerkt.

Drivers en doelenArchitectuurprincipesOntwerpgebiedenOntwerpgebiedenIV-domeinenNav-Architectuurprincipes.png

Architectuurprincipes geven een invulling aan de doelen van ROSA. Ze zijn algemeen van aard zijn, en worden binnen ontwerpgebieden geconcretiseerd in ontwerpprincipes en ontwerpkaders.


ArchitectuurprincipeStellingRationaleImplicatiesDoelen⮵Ontwerpprincipes⮷
Aandacht voor persoonlijke mogelijkheden en beperkingenBruikbaarheid
Gelijke kansen
Toegankelijkheid
Zelfbeschikking
De digitale identiteit is bruikbaar voor de persoon
Gebruikers kunnen een eigen decentrale identiteit gebruiken
Gekwalificeerde digitale identiteit
Continuïteit van de dienstverleningKetenpartners waarborgen de continuïteit van dienstverlening (ook bij calamiteiten)Voor gegevens waarvoor onderling een kritieke tijdsafhankelijke relatie bestaat, worden maatregelen genomen die de continuïteit van de dienstverlening waarborgen.BeschikbaarheidInformatiebeveiliging door ketenpartijen
Risicogebaseerde BIV-classificatie en maatregelen
Data-ondersteund onderwijsHet onderwijs kan gebruik maken van data om het onderwijsleerproces te ondersteunen en te verbeterenOnafhankelijkheid van onderwijsHerbruikbare data
Semantische interoperabiliteit
DataminimalisatieVerwerking van persoonsgegevens moet toereikend zijn, ter zake dienend, en beperkt tot wat noodzakelijk is.
  • Er zijn afspraken gemaakt over minimale gegevensverwerking. Hierbij wordt altijd een afweging gemaakt tussen het nut en de impact op de privacy. Daarbij spelen proportionaliteit (mate waarin het doel opweegt tegen de impact op de privacy) en subsidiariteit (in hoeverre hetzelfde doel te bereiken is met een alternatief middel dat minder impact op de privacy heeft) een belangrijke rol.
  • Er wordt onderscheid gemaakt in de te gebruiken categorieën van persoonsgegevens.
  • Er zijn afspraken gemaakt over de wijze waarop verificatie (off-line of real-time) op dataminimalisatie uitgevoerd kan worden.
Noodzakelijkheid
Privacy
Afsprakenstelsel voor toegang
Afsprakenstelsels regelen gebruik van gegevens
Digitale identiteit passend bij de context
Gekwalificeerde digitale identiteit
Risicogebaseerde BIV-classificatie en maatregelen
De juiste gegevens op het juiste moment op de juiste plaatsKetenpartners zorgen ervoor dat de juiste gegevens op het juiste moment op de juiste plaats beschikbaarDe verschillende schakels in een ketenproces zorgen ervoor dat de juiste gegevens op het juiste moment op de juiste plaats beschikbaar zijn.BetrouwbaarheidRisicogebaseerde BIV-classificatie en maatregelen
De onderwijsdeelnemer voert regie op zijn eigen onderwijsgegevensDe onderwijsdeelnemer wordt in staat gesteld reeds bekende gegevens (her) te gebruiken, en in sommige gevallen te bewerken, en te beslissen welke partijen al dan niet mogen inzien, gebruiken en bewerkenOm de onderwijsdeelnemer optimaal te kunnen ondersteunen in zijn ontwikkeling en groei zal de informatiehuishouding voor de burger zelf ook transparant moeten zijn en is het noodzakelijk dat hij regie kan voeren op zijn eigen (onderwijs)gegevens.Transparantie betekent dat het voor de onderwijsdeelnemer duidelijk moet zijn bij welke organisatie welke gegevens over hem zijn opgeslagen. Regie betekent dat de onderwijsdeelnemer in staat wordt gesteld deze gegevens (her) te gebruiken en in sommige gevallen te bewerken, en te beslissen welke partijen al dan niet mogen inzien, gebruiken en bewerken. Daarbij is het niet noodzakelijk dat gegevens centraal worden beheerd en opgeslagen, maar dat gegevens op het moment dat het nodig is, opgehaald kunnen worden bij de bron. Dus geen centraal dossier, maar een samenstelling van diensten.ZelfbeschikkingEigen regie over digitale identiteit
Gebruikers kunnen een eigen decentrale identiteit gebruiken
De onderwijsmedewerker voert regie op zijn eigen onderwijsgegevensZelfbeschikkingEigen regie over digitale identiteit
Digitaal doen we het zoWanneer we digitaal gegevens uitwisselen, doen we dat volgens de afspraken uit de referentiearchitectuur.Ketenpartijen verzamelen en wisselen gegevens uit via verschillende kanalen, zoals post, telefoon, e-mail, webformulieren, en machine-machinekoppelingen. Voor elk kanaal zijn afspraken nodig. De referentiearchitectuur richt zich op digitalisering van ketenprocessen.De referentiearchitectuur legt afspraken vast voor het digitale kanaal, met name voor machine-machinekoppelingen, maar dwingt het gebruik van dat kanaal niet af. Afspraken die betrekking hebben op andere kanalen zijn buiten de scope van de referentiearchitectuur en worden door partijen onderling ad hoc of structureel (bilateraal) ingevuld.Maak gebruik van de Edustandaard-afspraken
DoelbindingDe verwerking van persoonsgegevens moet gebonden zijn aan een specifiek doel.
  • Voor elke verwerking zijn afspraken gemaakt over doelbinding voor de betreffende verwerking.
  • Bij het verwerken (uitwisselen) van persoonsgegevens moet het mogelijk zijn te verifiëren of de vragende partij de gegevens verwerkt conform doelbinding.
PrivacyAfsprakenstelsel voor toegang
Afsprakenstelsels regelen gebruik van gegevens
Digitale identiteit passend bij de context
Gekwalificeerde digitale identiteit
Duidelijke eisen en verwachtingenKetenpartners maken duidelijk welke eisen en verwachtingen ze van elkaar hebbenKetenpartners zijn open en transparant over onderlinge afhankelijkheden. Zij maken aan elkaar duidelijk: * de eisen en verwachtingen die zij hebben ten aanzien van procesuitvoering en informatievoorziening door andere ketenpartijen, en * de mate waarin zij zelf aan de verwachtingen en eisen van andere ketenpartijen kunnen voldoen Op basis hiervan worden afspraken gemaakt over ieders rol en taak. Ieder komt de bij zijn rol en taak behorende verplichtingen na, en is daarop aan te spreken. Dit maakt de betrouwbaarheid van de informatievoorziening in de onderwijsketens testbaar.Democratische controleerbaarheid
Transparantie
Afsprakenstelsel voor toegang
Informatiebeveiliging door ketenpartijen
Transparantie over beveiligingsinformatie
Eenmalige registratie meervoudig gebruikWe streven ernaar dat gegevens binnen het onderwijsdomein steeds op één plaats worden geregistreerd en van daaruit op andere plaatsen worden hergebruikt.Veel gegevens worden op verschillende plaatsen in de onderwijsketen bijgehouden. Dit leidt tot onnodige administratieve lasten.Gegevens die reeds in het onderwijsdomein bekend zijn, worden niet opnieuw samengesteld of uitgevraagd maar in plaats daarvan hergebruikt.
Ethics by designGebruik waarden als input bij het ontwerp van digitale technologie.Wanneer binnen een project ontwerpbeslissingen worden gemaakt, vindt steeds een belangenafweging plaats op basis van concerns van belanghebbenden. Daarbij geldt dat geen enkel concern ‘absoluut’ is – in de afweging tussen verschillende belangen vinden trade-offs plaats. De onderwijswaarden die in de WaardenWijzer zijn opgenomen zijn voorbeelden van concerns die in een dergelijke belangenafweging een rol spelen.Maak gebruik van de WaardenWijzer om in het ontwerpproces expliciet te maken op welke wijze de onderwijswaarden in de belangenafweging betrokken zijn. De handreiking Waarden en Architectuur in ROSA is beschikbaar als een handreiking en inspiratiebron voor ketenprojecten om vanuit een reeks vragen en voorbeelden in de praktijk met de WaardenWijzer te werken.Hanteer de ROSA handreiking Onderwijswaarden
Geen belemmeringenOnderwijsdeelnemers ervaren geen belemmeringen in hun leerproces.ToegankelijkheidOnonderbroken onderwijsleerproces
Procesinteroperabiliteit
Gegevens worden niet langer bewaard dan strikt noodzakelijkKetenpartijen bewaren gegevens niet langer dan strikt noodzakelijk
  • Zodra het, vanuit het oogpunt van (keten)procesuitvoering, mogelijk is worden gegevens direct vernietigd. Wanneer gegevens in een andere (primaire) bron beschikbaar zijn, worden de gegevens in beginsel uit die bron geraadpleegd; het 'lokaal' opslaan van die gegevens wordt zo veel mogelijk vermeden. Daar waar de wet restricties of verplichtingen oplegt met betrekking tot bewaar- en archieftermijnen worden die gevolgd.
  • Voor de verschillende soorten persoongegevens worden bewaartermijnen vastgelegd.
  • Van actoren die deze persoonsgegevens verwerken is opgenomen op welke wijze geverifieerd kan worden dat de afspraken ten aanzien van de bewaartermijn worden nageleefd.
Noodzakelijkheid
Privacy
Afsprakenstelsel voor toegang
Afsprakenstelsels regelen gebruik van gegevens
Eigen regie over digitale identiteit
Informatiebeveiliging door ketenpartijen
Risicogebaseerde BIV-classificatie en maatregelen
GegevensbeschermingEr worden eisen gesteld aan beheersmaatregelen die de integriteit en vertrouwelijkheid van gegevens (bij opslag en transport) op het juiste niveau beschermenEr zijn maatregelen rond integriteit en vertrouwelijkheid vastgelegd waar de partijen die gegevens verwerken aan moeten voldoen.BetrouwbaarheidAfsprakenstelsel voor toegang
Gekwalificeerde digitale identiteit
Governancestructuur passend bij de ketenafspraakDe gehanteerde governancestructuur moet passend zijn voor de ketenafspraak en diens belanghebbenden.Effectieve ketengovernance vergt het passend zijn van de gehanteerde governancestructuur bij de ketenafspraak.Er wordt rekening gehouden met belanghebbenden en hun belangen, de architectuur van de ketenafspraak, en de bestendiging van projectresultaten.Gemeenschappelijkheid in informatiehuishoudingAlle belangen worden afgewogen
Projectresultaten bestendigd in beheerorganisatie
Structuur en organisatie zijn congruent
Harmonisatie en standaardisatieKetenpartners in het onderwijsdomein streven naar harmonisatie en standaardisatie in de informatiehuishouding.Harmonisatie en standaardisatie is gericht op het bereiken van gemeenschappelijkheid in de organisatie van informatie binnen het onderwijsdomein. Het doel is om consistente en gestandaardiseerde processen, gegevensformaten en technologieën te implementeren, waardoor gegevensuitwisseling, samenwerking en efficiëntie worden bevorderd. Dit principe erkent het belang van uniformiteit en compatibiliteit in de informatiehuishouding om gemeenschappelijke doelstellingen te bereiken.Gemeenschappelijkheid in informatiehuishoudingSectorbrede sturing op IBP
Ketensamenwerkingen hanteren een passend afsprakenstelselKetensamenwerkingen hanteren een stelsel van afspraken op juridisch, organisatorisch, financieel, communicatief, semantisch en/of technisch gebied, zodat ketenpartners op een veilige en efficiënte manier kunnen samenwerken.Om de complexe eisen en wensen die aan de dienstverlening in het onderwijs domein te voldoen is samenwerking nodig. Een afsprakenstelsel geeft richting aan deze samenwerking.
  • Binnen de architectuuraanpak moet binnen een toepassingspatroon beschreven worden hoe zelfbeschikking ingericht kan worden.
Gemeenschappelijkheid in informatiehuishouding
Vergelijkbaarheid
Afsprakenstelsel voor toegang
Afsprakenstelsels hebben een modulair karakter
Afsprakenstelsels hebben een open karakter
Afsprakenstelsels regelen gebruik van gegevens
Gebruik een passend toepassingspatroon voor toegang
Gekwalificeerde digitale identiteit
Samen optrekken in IBP
Transparantie over beveiligingsinformatie
KeuzevrijheidOnderwijsorganisaties, onderwijsmedewerkers en onderwijsdeelnemers hebben keuzevrijheid voor de wijze waarop het onderwijs wordt ingericht.Onafhankelijkheid van onderwijs
Professionele autonomie
Zelfbeschikking
Gekoppelde producten en diensten
Semantische interoperabiliteit
Technische interoperabiliteit
Samenhangend stelsel van architecturenROSA is onderdeel van een samenhangend stelsel van architecturen.Een referentiearchitectuur voor het onderwijs is een nadere concretisering van de Nederlandse Overheid Referentie Architectuur (NORA), die als doel heeft om de dienstverlening van de overheid te verbeteren. De ROSA richt zich als onderwijsbrede ketenreferentiearchitectuur op die zaken die gemeenschappelijk zijn in het onderwijsdomein (of meerderde delen daarvan) als het gaat om samen te werken in ketenprocessen. Architecten van onderwijsinstellingen binnen het funderend onderwijs (po en vo) kunnen zich baseren op de FORA, in de bve-sector (mbo en vavo) naar de MORA en in het ho kan men kijken naar de HORA. Sectorarchitecturen zoals HOSA en MOSA beschrijven de architectuur van een sector in zijn geheel.Vanuit de sectoren, maar ook vanuit de Edustandaard Architectuurraad en Standaardisatieraad, is de wens uitgesproken om meer samenhang te brengen in de verschillende sector- en referentiearchitecturen binnen het onderwijs. In de aansluiting bij NORA maken we vooral gebruik van die onderdelen van NORA die het meest helpen bij het realiseren van de ROSA-doelen.Hanteer zoveel mogelijk dezelfde begrippen en definities
Metamodellen zijn onderling afgestemd
Neem generieke referentiecomponenten uit de ROSA over
Onderdelen van de architectuurbeschrijving zijn opgenomen als modelelement
Volg de lijn van de NORA en de andere landelijke referentiearchitecturen
Transparant gebruik van persoonsgegevensDe uitvoering is zodanig ingericht dat betrokkene op eenvoudige wijze kan vaststellen welk gebruik wordt gemaakt van zijn of haar persoonsgegevens.
  • Dienstverleners loggen transacties waarbij persoonsgegevens zijn betrokken
  • Dienstverleners zorgen dat betrokken op een gebruikersvriendelijke wijze kunnen vaststellen welk gebruik is gemaakt van zijn of haar persoonsgegevens.
Privacy
Zelfbeschikking
Eigen regie over digitale identiteit
Unieke en betrouwbare identificatie van entiteitenZorg voor unieke en betrouwbare identificatie van entiteiten (individuen, organisaties en systemen).BetrouwbaarheidDigitale identiteit passend bij de context
Een entiteit heeft minstens één digitale identiteit
Voorkom aantasting van gegevensintegriteitKetenpartners voorkomen aantasting van de integriteit van gegevensGegevens worden zo opgeslagen en getransporteerd dat aantasting van de juistheid, volledigheid en/of tijdigheid onmogelijk worden gemaakt. Daarbij worden maatregelen genomen die passen bij de integriteitsclassificatie van die gegevens.IntegriteitAfsprakenstelsel voor toegang
Bevoegdheden als zeggenschappen en/of toegangsrechten
Gekwalificeerde digitale identiteit
Informatiebeveiliging door ketenpartijen
Risicogebaseerde BIV-classificatie en maatregelen
Voorkom onrechtmatige toegang of verspreidingKetenpartners voorkomen onrechtmatige toegang tot of verspreiding van gegevensGegevens worden zo opgeslagen en getransporteerd dat onrechtmatige toegang of verspreiding onmogelijk wordt gemaakt. Daarbij worden maatregelen genomen die passen bij de vertrouwelijkheidsclassificatie van die gegevens.Privacy
Vertrouwelijkheid
Afsprakenstelsel voor toegang
Bevoegdheden als zeggenschappen en/of toegangsrechten
Gekwalificeerde digitale identiteit
Informatiebeveiliging door ketenpartijen
Risicogebaseerde BIV-classificatie en maatregelen
Zeggenschap in kaartVan gegevens die in ketenprocessen worden uitgewisseld, is duidelijk welke partijen welke zeggenschapsrechten over die gegevens hebben.We streven er naar dat beschikbare informatie niet opnieuw wordt uitgevraagd. Hiervoor is het noodzakelijk om een overzicht op te stellen van alle voor de levering van een dienst noodzakelijke gegevens. Verschillende partijen hebben verschillende rechten en plichten jegens die gegevens. Zo is uitwisseling in sommige gevallen wettelijk geregeld, en vereist het in andere gevallen de toestemming van het onderwerp of de 'eigenaar' van de gegevens. De zeggenschap van verschillende partijen over de gegevens bepaalt in belangrijke mate hoe de gegevens in de keten gebruikt kunnen worden.Van elk gegeven is vastgesteld waar het geregistreerd staat, welke partij het gegeven voor hergebruik aan de keten ter beschikking stelt, wie de gegevens bij die bron mogen inwinnen, wiens toestemming vereist is voor uitwisseling, welke partijen inzagerecht hebben, wie de gegevens mogen corrigeren en/of bijwerken, en onder wiens verantwoordelijkheid vernietiging van de gegevens kan geschieden.Bevoegdheden als zeggenschappen en/of toegangsrechten