ROSA Architectuurscan
Doel van de ROSA Architectuurscan[bewerken]
De ROSA Architectuurscan is een kwaliteitsinstrument dat bijdraagt aan het verbeteren van de kwaliteit van standaarden, afspraken, afsprakenstelsels, ketenvoorzieningen en andere producten en diensten binnen het onderwijsdomein. Met de ROSA-architectuurscan worden op systematische wijze alle architectuuraspecten van deze elementen in kaart gebracht en worden knelpunten en kansen gesignaleerd.
De Architectuurscan kent de volgende hoofddoelen:
- Kwaliteitsverbetering - De scan helpt om de kwaliteit van afspraken, ketenvoorzieningen, producten en diensten in de onderwijsketen te verbeteren.
- Ondersteuning ketenprojecten - De scan helpt ketenprojecten zo goed mogelijk ondersteunen bij het bereiken van meerwaarde.
- Informatievoorziening Architectuurraad - De scan voorziet de Architectuurraad (AR) van de juiste informatie zodat deze een weloverwogen oordeel kan vormen over standaarden, afspraken, afsprakenstelsels, ketenvoorzieningen en andere producten en diensten.
- Verrijking ROSA - De scan draagt bij aan het aanvullen van de ROSA met consistente vernieuwingen vanuit de keten, waardoor de ROSA blijft aansluiten bij de ontwikkelingen in het onderwijsdomein.
- Ketentransparantie - Door projecten en afspraken binnen de onderwijsketen in een gemeenschappelijk referentiekader te gieten, wordt de samenwerking tussen verschillende partijen gestimuleerd en verbeterd.
De scan biedt de aanvrager concrete handvatten voor toepassing van ROSA, en de mogelijkheid om lessen en ervaringen uit het project terug te koppelen aan ROSA. De resultaten uit een architectuurscan kennen drie belangrijke doelgroepen:
- de aanvrager van de architectuurscan kan op basis van de scanresultaten en adviezen knelpunten en kansen signaleren en daar onder eigen regie opvolging aan geven;
- de Architectuurraad krijgt op basis van de uitkomsten van de architectuurscan inzicht in de toepassing en toepasbaarheid van ROSA, en leidt daar mogelijke verbeteringen voor de ketenreferentiearchitectuur uit af;
- andere ketenpartners worden via de gepubliceerde architectuurscan in staat gesteld kennis te nemen van architectuurwijzigingen in het onderwijsdomein en het belang hiervan voor de eigen organisatie of achterban te bepalen. Dit ondersteunt transparantie in de informatiehuishouding van het onderwijsdomein en een gelijke informatiepositie.
Uitgevoerde ROSA Architectuurscans[bewerken]
De volgende architectuurscans zijn uitgevoerd. Klik door op een scan om de resultaten ervan in te zien:
- Architectuurscan Metadatamodel Edubadges (18 juni 2024)
- Architectuurscan Edu-V Gegevensdiensten 1 (17 juni 2024)
- Architectuurscan Edu-V Architectuurkader (14 maart 2024)
- Architectuurscan SURF Security Baseline (28 december 2023)
- Architectuurscan Gegevens, Analytics & BI (GABI) (27 juni 2023)
- Architectuurscan Dienst Verwerkersovereenkomsten (31 januari 2023)
- Architectuurscan OOAPI v5 (27 januari 2023)
- Architectuurscan Onderwijs Koppelingen Examinering (OKE) (25 januari 2023)
- Architectuurscan Summatieve toetsresultaten vo (4 november 2022)
- Architectuurscan FDE-set versie 1.2 (4 november 2022)
- Architectuurscan SEM Ecosysteem (31 oktober 2022)
- Architectuurscan Onderwijsgegevensplatform ketenarchitectuur (4 april 2022)
- Architectuurscan Centrale examens VO (20 oktober 2021)
- Architectuurscan FDE-set versie 1.1 (20 oktober 2021)
- Architectuurscan Entree Federatie (12 april 2021)
- Architectuurscan OO API v4 (18 januari 2021)
- Architectuurscan Edukoppeling REST (29 oktober 2020)
- Architectuurscan HOVI (8 oktober 2020)
- Architectuurscan Ontsluiting RIO-gegevens (30 juni 2020)
- Architectuurscan Uniforme Beveiligingsvoorschriften (UBV) TLS (30 juni 2020)
- Architectuurscan Momento Uitwisseling Oefenresultaten (11 juni 2019)
- Architectuurscan Implementatiescenario’s ECK-iD (5 april 2019)
- Architectuurscan Centraal Aanmelden MBO (10 januari 2019)
- Architectuurscan Logistiek Proces Eindtoets PO (4 oktober 2018)
- Architectuurscan RIO register en beheer (21 juni 2018)
- Architectuurscan Vroegtijdig Aanmelden MBO (12 april 2018)
- Architectuurscan Lerarenregister 2018 (15 februari 2018)
- Architectuurscan Onderwijsserviceregister (15 februari 2018)
- Architectuurscan OO API (18 januari 2018)
- Architectuurscan Certificeringsschema 2017 (14 juni 2017)
- Architectuurscan Lerarenregister (19 januari 2017)
- Architectuurscan RIO (22 september 2016)
Aanvragen van een Architectuurscan[bewerken]
De opsteller van een standaard of afspraak, de eigenaar van een ketenvoorziening of opdrachtgever van een ketenproject c.q. -programma kunnen te allen tijde een ROSA-architectuurscan aanvragen. Het precieze moment van aanvraag is mede afhankelijk van de beschikbare documentatie; die moet immers een bepaald volwassenheidsniveau hebben bereikt om een inhoudelijk goede scan uit te kunnen voeren. Tegelijkertijd geldt: hoe eerder in het proces een scan wordt uitgevoerd, des te groter de mogelijkheid is om de adviezen uit de scan in het project te betrekken. Het is aan de aanvrager om op basis van deze afweging het juiste moment voor een scan te bepalen.
De aanmelding voor een ROSA-architectuurscan verloopt via het standaard aanmeldformulier van Edustandaard. Voor het laten registreren van een nieuwe afspraak of standaard geldt dat er altijd een architectuurscan wordt uitgevoerd. Voor afspraken en standaarden die reeds bij Edustandaard zijn geregistreerd geldt dat er in ieder geval een architectuurscan wordt uitgevoerd zodra een nieuwe ingrijpende versie (major) van de standaard of afspraak wordt ingediend.
In het geval van afsprakenstelsels wordt samen met de aanvrager besproken of het gehele stelsel in één keer wordt gescand of in meerdere onderdelen. Bij een ROSA scan van een onderdeel van een afsprakenstelsel worden in principe alle te scannen onderdelen meegenomen zoals gebruikelijk, maar er wordt verwezen naar een vorige scan wanneer er geen nieuwe bevindingen zijn.
Meer informatie over de aanvraagprocedure is te vinden op de Edustandaard-pagina Aanvragen van een ROSA-architectuurscan.
Uitvoering[bewerken]
Het ROSA Scan Proces[bewerken]
Bij elke scan wordt altijd de nieuwste versie van de ROSA gebruikt. Wanneer onderdelen van de ROSA zijn vastgesteld door de Architectuurraad, worden deze direct meegenomen in de scan, ook als ze nog niet volledig zijn verwerkt in de ROSA wiki. Dit verzekert dat de scan altijd gebruik maakt van de meest actuele architectuurkaders en andere architectuurbeschrijvingen binnen de ROSA. Het ROSA scan proces verloopt volgens een vaste structuur met de volgende fasen:
- Fase 1: Intakegesprek ROSA Scan - Het proces start met een intakegesprek waarin kennisuitwisseling plaatsvindt tussen de aanvrager en Bureau Edustandaard. Tijdens dit gesprek worden de brondocumenten besproken, de scope afgebakend en worden verwachtingen over het proces afgestemd.
- Fase 2: Scannen brondocumentatie - ROSA experts van Bureau Edustandaard voeren de scan uit op basis van de aangeleverde brondocumentatie. Hierbij wordt de documentatie systematisch vergeleken met de verschillende ROSA-onderdelen.
- Fase 3: Behandelen eerste conceptversie - De eerste conceptversie van de ROSA-Architectuurscan wordt besproken tussen de aanvrager en Bureau Edustandaard. Hierbij wordt de interpretatie van de brondocumenten getoetst en worden de bevindingen en mogelijke adviezen doorgenomen op herkenbaarheid.
- Fase 4: Behandelen tweede conceptversie - De bijgewerkte scan wordt voorgelegd aan de Architectuurraad. Het project presenteert de context, waarna Bureau Edustandaard de resultaten van de scan toelicht. De Architectuurraad beoordeelt de scanresultaten en neemt een besluit over de voorgestelde adviezen.
- Fase 5: Vastgestelde versie publiceren - De definitieve versie van de ROSA-Architectuurscan wordt gepubliceerd en de architectuurkennis wordt gedeeld via de ROSA Wiki. Adviezen aan ROSA worden op de architectuurbacklog geplaatst.
De aanvrager bepaalt onder eigen regie welke opvolging aan de adviezen wordt gegeven, en koppelt dit binnen 3 maanden via een memo terug aan de Architectuurraad. Op uitnodiging van de aanvrager licht Bureau Edustandaard de architectuurscan en het advies toe bij een regulier (project)overleg van de aanvrager (dit is met name relevant wanneer het reguliere (project)overleg veel breder is dan de vertegenwoordiging die betrokken is bij het scanproces). Bureau Edustandaard plaatst de adviezen aan ROSA op de architectuurbacklog van ROSA waarna de Architectuurraad bepaalt (met advies van het ROSA QA-team) of backlog-items opgepakt gaan worden en op de werkvoorraad van de ROSA worden geplaatst als aparte Epic of onderdeel van een bestaande Epic. Voor kleinere aanpassingen met name voor het verbeteren van onderdelen of herstellen van fouten zal het ROSA Beheerteam zelf dit inplannen en uitvoeren.
Speciale behandeling voor afsprakenstelsels[bewerken]
Afsprakenstelsels hebben door hun aard vaak een grotere scope dan individuele standaarden of afspraken. Ze omvatten meerdere architectuurcomponenten, standaarden, deelafspraken en soms ook meerdere ketensamenwerkingen. Vanwege deze complexiteit vraagt het scannen van afsprakenstelsels om een aangepaste aanpak:
- ROSA Scan Lite - Samen met de aanvrager wordt bepaald of het gehele afsprakenstelsel in één keer wordt gescand of in logische onderdelen. Dit hangt af van factoren zoals de ontwikkelfase, complexiteit en de vraagstelling van de aanvrager.
- Volledigheid per onderdeel - Bij een scan van een onderdeel van een afsprakenstelsel worden in principe alle aspecten van een reguliere architectuurscan meegenomen om de volledigheid te waarborgen.
- Efficiëntie door verwijzing - Om dubbel werk te voorkomen wordt verwezen naar eerdere scanresultaten wanneer er geen nieuwe bevindingen zijn voor bepaalde onderdelen. Dit zorgt voor efficiëntie in het scanproces zonder in te boeten op kwaliteit.
Inhoud van de scan[bewerken]
Op basis van de aangeleverde documentatie voert Bureau Edustandaard de architectuurscan uit. Bij elke scan wordt altijd uitgegaan van de nieuwste versie van de ROSA. Ook worden nieuwe vastgestelde onderdelen van de ROSA direct meegenomen in de scans, zodat de relevantie en actualiteit van de scan gewaarborgd blijft.
De scan bestaat uit een systematische vergelijking van de aangeleverde documentatie met de diverse ROSA-onderdelen:
| ROSA-onderdeel | Wijze van scannen |
|---|---|
| Werkingsgebied | Er wordt bepaald wat het werkingsgebied is van het te scannen object (bijvoorbeeld afspraak, standaard, voorziening), en hoe dit werkingsgebied zich verhoudt tot het werkingsgebied van ROSA (het onderwijsdomein) en de werkingsgebieden die daarbinnen kunnen worden onderscheiden. |
| Ketendomeinen en -processen | Er wordt bepaald binnen welke ROSA ketendomeinen en -processen het te scannen object kan worden toegepast. Dit wordt gedaan door beschrijvingen van ketendomein en –proces elementen in de ROSA te vergelijken met de brondocumenten. |
| Scenario | De ROSA bevat verschillende soorten scenario's voor zowel ketenprocessen als voor ondersteunende (IV-)processen zoals beschreven in het ROSA metamodel. In dit deel van de scan wordt het scenario van het project beschreven en wordt bepaald of dit past binnen één van de bestaande toepassingsscenario's (ketenprocesmodellen en IV-procesmodellen) in de ROSA. |
| * Ketenprocesmodellen | Er wordt bepaald hoe het te scannen object zich verhoudt tot de ketenprocesmodellen die in ROSA zijn opgenomen en de daarbinnen vallende ketenprocessen, ketenprocesstappen en scenario's. |
| * IV-procesmodellen | Er wordt bepaald hoe het te scannen object zich verhoudt tot de IV-procesmodellen die in ROSA zijn opgenomen en de daarbinnen vallende IV-processen en scenario's. |
| Architectuurprincipes, ontwerpprincipes en ontwerpkaders | Ontwerpprincipes en ontwerpkaders zijn ingedeeld in ontwerpgebieden en uitgewerkt in scenario's. Per ontwerpgebied wordt bepaald (a) welke ontwerpprincipes en architectuurprincipes voor het te scannen object relevant zijn, (b) op basis van de eerder bepaalde scenario's welke ontwerpkaders relevant zijn en (c) hoe het te scannen object zich verhoudt tot die ontwerpprincipes en ontwerpkaders. |
| Zeggenschappen en informatieobjecten | Er wordt bepaald hoe de informatieobjecten waarop het te scannen object betrekking heeft zich verhouden tot referentie-informatieobjecten die in ROSA bekend zijn, of de zeggenschappen over die informatieobjecten conform ROSA zijn uitgewerkt, en of de uitgewerkte zeggenschappen overeenkomen met reeds in ROSA opgenomen zeggenschappen. |
| Referentiecomponenten en ketenvoorzieningen | Er wordt bepaald op welke referentiecomponenten en ketenvoorzieningen de te scannen afspraak betrekking heeft, en hoe die zich verhouden tot referentiecomponenten en ketenvoorzieningen die in ROSA bekend zijn. |
Voor elk van deze onderdelen wordt achtereenvolgens:
- Bepaald wat er in de projectdocumentatie over het betreffende onderwerp wordt gesteld;
- Op basis van deze bevindingen geduid wat de inhoudelijke relatie is met ROSA;
- Op basis van deze duiding eventuele adviezen opgesteld.
Daarnaast wordt, indien relevant, aandacht besteed aan architecturele randvoorwaarden, beheer en (door)ontwikkeling, en implementatie.
Duiding van de relatie met ROSA[bewerken]
Bij de duiding van de relatie tussen de te scannen afspraak en ROSA wordt gebruik gemaakt van het Architecture Compliance raamwerk uit TOGAF.
Een Nederlandse vertaling van de beschrijving van de TOGAF-categorieën:
| Verbeelding | Naam | Beschrijving |
|---|---|---|
 |
irrelevant | Er is geen relatie tussen het ingebrachte en ROSA |
 |
consistent | Er is overlap tussen het ingebrachte en ROSA, en binnen die overlap is het ingebrachte conform ROSA gerealiseerd, de overlap is echter niet volledig = sommige specificaties van ROSA zijn niet overgenomen, en het ingebrachte heeft onderdelen die niet door ROSA worden gedekt. |
 |
compliant | Het ingebrachte valt volledig binnen ROSA (subset) en is conform ROSA gerealiseerd |
 |
conformant | ROSA dekt alleen een deel van het ingebrachte, maar dat deel is wel conform ROSA gerealiseerd |
 |
fully conformant | ROSA dekt het geheel van het ingebrachte, en niets van het ingebrachte valt buiten ROSA |
 |
explain | Er is overlap tussen het ingebrachte en ROSA, en binnen die overlap is er iets van een afwijking ten opzichjte van ROSA die moet worden uitgelegd |
 |
onbepaald | Op basis van de beschikbare informatie over de afspraak kon niet worden bepaald hoe de relatie met de ROSA eruitziet |
Adviezen naar aanleiding van de scan[bewerken]
De adviezen die uit de ROSA Architectuurscan komen kunnen worden ingedeeld in drie groepen:
- Productadviezen zijn gericht aan de aanvrager en bestrijken sec het ingediende 'object', dat wil zeggen de te scannen afspraak, standaard of voorziening.
- Contextadviezen hebben betrekking op de context waarbinnen het object toegepast zal worden. Deze adviezen kunnen gericht zijn aan de aanvrager zelf, maar kunnen ook zijn gericht aan ketenpartners die zich in die context bevinden, zoals een project(deel)groep die zich richt op de implementatie van het object, maar ook (sector)organisaties die met de uiteindelijke implementatie te maken gaan krijgen.
- Adviezen aan ROSA betreffen de ROSA ketenreferentiearchitectuur zelf, en omvatten onderwerpen ter plaatsing op de ROSA-backlog: wat kan ROSA doen om in het vervolg een betere ondersteuning te bieden aan de realisatie van het te scannen object zodat het voor vergelijkbare onderwerpen en initiatieven als referentie kan fungeren?
De uitkomsten van elke scan bestaan uit twee onderdelen: het adviesdeel is een korte rapportage waarin de (beknopte) bevindingen, de relatie met ROSA, en de adviezen bondig worden weergegeven; het bevindingendeel is een uitgebreider document in presentatievorm waarin de bevindingen waar nodig in detail worden toegelicht en de traceerbaarheid naar de gescande brondocumentatie is geborgd.
Betrokken partijen en rolverdeling[bewerken]
Een architectuurscan wordt uitgevoerd met een hoge mate van betrokkenheid van (vertegenwoordigers van) de aanvrager. De uitvoering van de eigenlijke scan is belegd bij Bureau Edustandaard, die zorg draagt voor een onafhankelijke uitvoering en begeleiding van de initiatiefnemer gedurende het hele proces.
De aanvrager bepaalt onder eigen regie welke opvolging aan de adviezen wordt gegeven, en koppelt dit binnen 3 maanden via een memo terug aan de Architectuurraad. Op uitnodiging van de aanvrager licht Bureau Edustandaard de architectuurscan en het advies toe bij een regulier (project)overleg van de aanvrager (dit is met name relevant wanneer het reguliere (project)overleg veel breder is dan de vertegenwoordiging die in het scanproces is betrokken). Bureau Edustandaard plaatst de adviezen aan ROSA op de architectuurbacklog van ROSA waarna, als de Architectuurraad daar positief over besluit, deze worden ingepland om door te voeren in de ROSA ketenreferentiearchitectuur.
Meer informatie over het proces en bijbehorende tijdlijnen is te vinden op https://www.edustandaard.nl/rosa/rosa-architectuurscan/.
Samenhang met andere formulieren[bewerken]
- Edustandaard aanmeldformulier: in geval van aanmelding voor registratie van een nieuwe standaard of afspraak bij Edustandaard, is er in het aanmeld- en intakeproces sprake van een apart Edustandaard-aanmeldformulier (een voor standaarden en een voor afspraken). In dit geval worden zowel het aanmeldformulier als de architectuurscan aan de Architectuurraad aangeboden. Het verband tussen de twee is dat het aanmeldformulier de bredere, ook niet-architecturele, context van het ingebrachte te scannen standaard of afspraak beschrijft. De architectuurscan gaat alleen, en dieper, in op de architectuuraspecten. Aangeraden wordt om de twee in samenhang te lezen, bij voorkeur het aanmeldformulier eerst.
Zie verder[bewerken]
- Voorstel voor de Architectuurraad: architectuurscan en -backlog. Hierin staat de oorspronkelijke aanvraag om Architectuurscans in te zetten.
- De aanvraagprocedure voor een ROSA-scan
- Handreiking voor domeinarchitectuur
- Standaarden en afspraken