Ontwerpgebied Digitale identiteiten

Deze pagina bevat een concepttekst die momenteel in bewerking is.
Toelichting: De structuur van de architectuurkaders is vastgesteld door de Architectuurraad op 2 februari 2023. De uitwerking in de wiki (navigatie, opbouw) op 6 juli 2023. De structuur en de pagina's worden stapsgewijs uitgewerkt.

Inleiding

Het ontwerpgebied Digitale identiteiten heeft betrekking op digitale identiteiten die worden gehanteerd om entiteiten in het onderwijsdomein te kunnen herkennen. Ontwerpprincipes in dit ontwerpgebied en daarvan afgeleide ontwerpkaders helpen projecten bij het hanteren van identiteiten in gegevensuitwisselingen en toegangsvraagstukken.

Model

Ontwerpprincipes Digitale identiteiten

Naam	Stelling	Rationale	Implicaties
De digitale identiteit is bruikbaar voor de persoon	De digitale identiteit is niet alleen geschikt is voor het omgaan met attributen, maar ook bruikbaar is voor de betreffende persoon (denk bijvoorbeeld aan slechtzienden/slechthorenden, niet-Nederlands sprekenden, etc.).
Digitale identiteit passend bij de context	Hanteer een functionele en foundational identity passend bij de context waarvoor een identiteitsverklaring wordt geven.
Een entiteit heeft minstens één digitale identiteit	Een entiteit (individu, organisatie, systeem) heeft ten minste één digitale identiteit.	Om een entiteit te kunnen herkennen in gegegensuitwisseling en voor toegang heeft die entiteit een digitale identiteit nodig.	Een persoon heeft minstens één digitale identiteit (maar kan desgewenst ook meerdere digitale identiteiten verkiezen te gebruiken.
Eigen regie over digitale identiteit	Daar waar mogelijk wordt een natuurlijk persoon de mogelijkheid geboden om zelf regie te voeren over de digitale identiteit.		Binnen de architectuuraanpak moet binnen een toepassingspatroon beschreven worden hoe zelfbeschikking ingericht kan worden.
Gebruik een passend toepassingspatroon voor toegang	Gebruik een passend toepassingspatroon voor toegang	Een afsprakenstelsel voor toegang moet zorgen voor een gekwalificeerde digitale identiteit die voldoet aan de eisen die vanuit de dienstverlening worden gesteld.

Ontwerpkaders Digitale identiteiten

Naam	Stelling	Rationale	Implicaties
Authenticatiemiddel passend bij betrouwbaarheidsniveau.	Hanteer een authenticatiemiddel passend bij het betrouwbaarheidsniveau dat wordt vereist om een passende identiteitsverklaring te geven.
Beperkte attributen in de identiteitsverklaring	Beperk attributen in de identiteitsverklaring tot de attributen die de context/dienst vereist.		Maak onderscheid in attributen voor (a) identificatie, (b) autorisatie, en (c) business processen.
Beperkte scope van functionele identiteit	De scope van een functionele identiteit en bijbehorende attributen is zo klein mogelijk c.q. afgestemd op de specifieke context.
Eigen verklaringen over attributen	Zorg dat een individu eigen verklaringen kan leveren over attributen die worden opgenomen in zijn identiteitsverklaring.		Maak onderscheid in attributen voor (a) identificatie, (b) autorisatie, en (c) business processen.
Functionele en foundational identity passend bij betrouwbaarheidsniveau.	Hanteer een functionele en foundational identity passend bij het betrouwbaarheidsniveau dat wordt vereist om een passende identiteitsverklaring te geven.
Functionele identiteit als afgeleide van foundational identitty	Bepaal functionele identiteit als afgeleide van foundational identity, voor een specifieke context (toepassing, doelgroep sector, ...)	Functionele identiteit ondersteunt samenwerking (bijv. werkgever <-> werknemer, dienstaanbieder <-> afnemer)	Bepaal foundational identity (contextloos, levert betrouwbaarheid) Hanteer een functionele identiteit met een betrouwbaarheidsniveau dat passend is bj de specifieke context. De scope van de foundational identity moet de scope van (alle) afgeleide functionele identiteiten omvatten. Een foundational identity (voor een bepaalde scope) kan bestaan uit een verzameling foundational identities (voor diverse scopes). (Voorbeeld: EIDAS) Zorg dat de foundational identity het hoogste betrouwbaarheidsniveau heeft dat nodig is in (een toepassing van) de daarvan afgeleide functionele identiteiten. Voor foundational identities wordt altijd identity proofing en identity verification uitgevoerd. Voor functionele identiteiten wordt situationeel bepaald welke mate van identity proofing en/of identity verification noodzakelijk is.
Gekwalificeerde digitale identiteit voor toegang	Elke entiteit die betrokken is bij toegang heeft (tenminste) een (gekwalificeerde) identiteit.
Hanteer Federatieve toegang voor situaties waarin X
Hanteer SSI voor situaties waarin Y
Hanteer het basispatroon voor toegang voor situaties waarin Z
Het authenticatiemiddel houdt rekening met de mogelijkheden van de persoon	Het authenticatiemiddel houdt rekening met de mogelijkheden van de persoon
Het authenticatieproces houdt rekening met de mogelijkheden van de persoon	Het authenticatieproces houdt rekening met de mogelijkheden van de persoon
Inzagerecht op digitale identiteit	Identiteitenbeheer houdt rekening met inzagerecht van de betrokkene (incl. attributen en de relatie functionele identiteit <-> foundational identity).
Lifecyclemanagement op functionele identiteiten	Pas lifecyclemanagement toe op functionele identiteiten op basis van de duur van de relatie, bewaartermijnen en/of wensen van de betrokkene
Passende keuze voor identiteitvorm	Maak een passende keuze voor (a) transient id, (b) targeted id, of (c) shared id.
Verbindingen tussen identiteiten alleen bij passende grondslag.	Verbindingen tussen identiteiten (foundational-functioneel en/of functioneel-functioneel) mogen alleen worden gelegd indien er sprake is van een passende grondslag.

ROSA Architectuurprincipes relevant voor Digitale identiteiten

Naam	Stelling	Rationale	Implicaties
Aandacht voor persoonlijke mogelijkheden en beperkingen
Dataminimalisatie	Verwerking van persoonsgegevens moet toereikend zijn, ter zake dienend, en beperkt tot wat noodzakelijk is.		Er zijn afspraken gemaakt over minimale gegevensverwerking. Hierbij wordt altijd een afweging gemaakt tussen het nut en de impact op de privacy. Daarbij spelen proportionaliteit (mate waarin het doel opweegt tegen de impact op de privacy) en subsidiariteit (in hoeverre hetzelfde doel te bereiken is met een alternatief middel dat minder impact op de privacy heeft) een belangrijke rol. Er wordt onderscheid gemaakt in de te gebruiken categorieën van persoonsgegevens. Er zijn afspraken gemaakt over de wijze waarop verificatie (off-line of real-time) op dataminimalisatie uitgevoerd kan worden.
De onderwijsdeelnemer voert regie op zijn eigen onderwijsgegevens	De onderwijsdeelnemer wordt in staat gesteld reeds bekende gegevens (her) te gebruiken, en in sommige gevallen te bewerken, en te beslissen welke partijen al dan niet mogen inzien, gebruiken en bewerken	Om de onderwijsdeelnemer optimaal te kunnen ondersteunen in zijn ontwikkeling en groei zal de informatiehuishouding voor de burger zelf ook transparant moeten zijn en is het noodzakelijk dat hij regie kan voeren op zijn eigen (onderwijs)gegevens.	Transparantie betekent dat het voor de onderwijsdeelnemer duidelijk moet zijn bij welke organisatie welke gegevens over hem zijn opgeslagen. Regie betekent dat de onderwijsdeelnemer in staat wordt gesteld deze gegevens (her) te gebruiken en in sommige gevallen te bewerken, en te beslissen welke partijen al dan niet mogen inzien, gebruiken en bewerken. Daarbij is het niet noodzakelijk dat gegevens centraal worden beheerd en opgeslagen, maar dat gegevens op het moment dat het nodig is, opgehaald kunnen worden bij de bron. Dus geen centraal dossier, maar een samenstelling van diensten.
De onderwijsmedewerker voert regie op zijn eigen onderwijsgegevens
Doelbinding	De verwerking van persoonsgegevens moet gebonden zijn aan een specifiek doel.		Voor elke verwerking zijn afspraken gemaakt over doelbinding voor de betreffende verwerking. Bij het verwerken (uitwisselen) van persoonsgegevens moet het mogelijk zijn te verifiëren of de vragende partij de gegevens verwerkt conform doelbinding.
Gegevens worden niet langer bewaard dan strikt noodzakelijk	Ketenpartijen bewaren gegevens niet langer dan strikt noodzakelijk		Zodra het, vanuit het oogpunt van (keten)procesuitvoering, mogelijk is worden gegevens direct vernietigd. Wanneer gegevens in een andere (primaire) bron beschikbaar zijn, worden de gegevens in beginsel uit die bron geraadpleegd; het 'lokaal' opslaan van die gegevens wordt zo veel mogelijk vermeden. Daar waar de wet restricties of verplichtingen oplegt met betrekking tot bewaar- en archieftermijnen worden die gevolgd. Voor de verschillende soorten persoongegevens worden bewaartermijnen vastgelegd. Van actoren die deze persoonsgegevens verwerken is opgenomen op welke wijze geverifieerd kan worden dat de afspraken ten aanzien van de bewaartermijn worden nageleefd.
Ketensamenwerkingen hanteren een passend afsprakenstelsel	Ketensamenwerkingen hanteren een stelsel van afspraken op juridisch, organisatorisch, financieel, communicatief, semantisch en/of technisch gebied, zodat ketenpartners op een veilige en efficiënte manier kunnen samenwerken.	Om de complexe eisen en wensen die aan de dienstverlening in het onderwijs domein te voldoen is samenwerking nodig. Een afsprakenstelsel geeft richting aan deze samenwerking.	Binnen de architectuuraanpak moet binnen een toepassingspatroon beschreven worden hoe zelfbeschikking ingericht kan worden.
Unieke en betrouwbare identificatie van entiteiten	Zorg voor unieke en betrouwbare identificatie van entiteiten (individuen, organisaties en systemen).

ROSA Doelen relevant voor Digitale identiteiten

Naam	Beschrijving
Betrouwbaarheid	De mate waarin wordt voldaan aan vooraf bepaalde normen en informatie tijdig wordt verstrekt en correct, compleet en actueel is. -- implicaties: Dit raakt inhoud en proces (en daarmee (ook) diensten). (Onderscheid inhoud / proces is hier van belang)
Bruikbaarheid	De mate waarin digitale omgevingen, informatie, en data door iedereen op de beoogde manier gebruikt kan worden
Gelijke kansen	De mate waarin (groepen) onderwijsdeelnemers en/of -medewerkers gelijke kansen hebben Duiding: Onderwijsdeelnemers en -medewerkers moeten gelijke kansen krijgen, zonder benadeling of uitsluiting door bijvoorbeeld sociaal-economische of culturele achtergrond of eventuele (fysieke) beperkingen. Dit raakt aan thema’s als Studentmobiliteit en onderwijsflexibilisering, (Digi)toegankelijkheid, Internationale samenwerking en grensoverschrijdende onderwijsdeelname, Platformonafhankelijkheid, et cetera
Gemeenschappelijkheid in informatiehuishouding	We streven naar een betere afstemming en meer gemeenschappelijkheid in de informatiehuishouding van de administratieve ketenprocessen.
Noodzakelijkheid	De mate waarin het inwinnen of uitwisselen van informatie beperkt is tot die situaties waarin en waarvoor die informatie nodig is
Privacy	De mate waarin de persoonlijke levenssfeer van onderwijsdeelnemers en/of medewerkers wordt beschermd Duiding: Het recht op bescherming van de persoonlijke levenssfeer (‘privacy’) is een grondrecht.
Toegankelijkheid	De mate waarin digitale omgevingen, informatie en data toegankelijk zijn Duiding: In brede zin gaat de waarde ‘toegankelijkheid’ over toegang tot onderwijs. Dat omvat (het organiseren van) toegang tot digitale omgevingen en toegang tot informatie/data. Het is zowel van toepassing op de onderwijsdeelnemers als op de partijen in de keten. Toegankelijkheid is randvoorwaardelijk voor gelijke kansen.
Vergelijkbaarheid	De mate waarin inrichtingsopties zoals patronen onderling vergelijkbaar zijn
Zelfbeschikking	De mate waarin individuen de mogelijkheid hebben autonoom te zijn in hun ontwikkeling en keuzes.

Het geheel van drivers, doelen, architectuurprincipes en ontwerpgebieden dat normatief is voor de implementatie van ketensamenwerkingen en ketenvoorzieningen.

Een aspect van ketensamenwerking waarvoor naast relevante overkoepelende architectuurprincipes ook specifieke ontwerpprincipes en ontwerpkaders van toepassing zijn.

Een identiteit die een digitale representatie is van een entiteit

Een herkenbaar en onderscheidbaar iets dat relevant is voor identity and access management en waarbij een digitale identiteit kan behoren.

Een maatregel op een bepaald ontwerpgebied, die aangeeft hoe informatiesystemen en informatieuitwisseling op dit gebied ingericht zouden moeten worden om aan de doelen en principes van ROSA te voldoen.

Een identiteit die een digitale representatie is van een entiteit

Alle informatie over een geïdentificeerde of identificeerbare natuurlijke persoon.

Een eigenschap, kenmerk of kwaliteit van een natuurlijke of rechtspersoon of een entiteit, in elektronisch formaat.

Een herkenbaar en onderscheidbaar iets dat relevant is voor identity and access management en waarbij een digitale identiteit kan behoren.

Een publiekrechtelijke (zoals overheidsorganen) of privaatrechtelijke rechtspersoon.

Software die als een online dienst wordt aangeboden.

Het proces dat beschrijft hoe een gebruiker toegang krijgt tot een bepaalde dienst of gerechtigd is een bepaalde actie uit te voeren.

Een individueel menselijk wezen en subject van rechten en drager van plichten.

Herhaalde opeenvolging van één of meer ondersteunende processen waarmee standaardoplossingen worden geboden.

Stelsel van afspraken op juridisch, organisatorisch, financieel, communicatief, semantisch en technisch gebied, zodat partijen op een veilige en efficiënte manier kunnen samenwerken.

Een fysiek of digitaal middel op grond waarvan authenticatie van een partij kan plaatsvinden.

De mate waarin vertrouwen kan worden gesteld in een identificatiemiddel, gebaseerd op de mate van zekerheid waarmee attributen, identiteiten, identificatiemiddelen en/of bevoegdheden zijn vastgesteld.

Een afgebakende prestatie van een persoon of organisatie (de dienstverlener), die voorziet in een behoefte van haar omgeving (de afnemers).

Het bekend maken van de identiteit van personen, organisaties of IT-voorzieningen.

Het proces om te beslissen of een entiteit op grond van een authenticatiemiddel, identiteitsverklaring of een machtiging toegang krijgt tot een applicatie.

Een verzameling kenmerken waarmee een groep zich onderscheidt van andere groepen in de context van het thema identity and access management.

De persoon of organisatie die voorziet in het leveren van een afgebakende prestatie (dienst) aan haar omgeving (de afnemers).

De persoon of organisatie die een dienst in ontvangst neemt.

Een natuurlijke persoon of organisatie aan wie gegevens worden verstrekt.

De partij die een service afneemt.

De mate waarin de organisatie zich voor de informatievoorziening kan verlaten op een informatiesysteem.

De persoon op wie persoonsgegevens betrekking hebben.

De termijn die men in acht moet nemen om documenten, gegevens enz. bij te houden, waarna vernietiging of verwijdering is toegestaan.

De reden waarvoor persoonsgegevens moeten worden verwerkt, en die de rechtmatigheid van de verwerking bepaalt.

Alle informatie over een geïdentificeerde of identificeerbare natuurlijke persoon.

Normatief bedoelde overeenkomst tussen ketenpartners binnen een bepaalde context over de inrichting en het toepassen van bepaalde voorzieningen en/of standaarden.

Gewenst resultaat van ketensamenwerkingen en ketenvoorzieningen vanuit het perspectief van de wensen van de samenleving, de burgers en bedrijven.

Doel dat beschrijft wat leerlingen tijdens hun onderwijsloopbaan zouden moeten bereiken.

Geheel van autorisaties voor de uitvoering van een bepaalde functie.

Het aantonen dat degene die zich identificeert ook daadwerkelijk degene is die zich als zodanig voorgeeft: ben je het ook echt?

Een privacyprincipe dat inhoudt dat alleen de strikt noodzakelijke hoeveelheid persoonlijke gegevens moet worden verzameld, gebruikt, verwerkt en bewaard.

Een natuurlijk persoon die deelneemt aan een onderwijsactiviteit om zich kennis, vaardigheden en attitudes eigen te maken.

Weergave van een feit, begrip of aanwijzing, geschikt voor overdracht, interpretatie of verwerking door een persoon of apparaat.

Vaardigheidsgroei die een onderwijsdeelnemer doormaakt op verschillende onderwijskundig relevante ontwikkelingsgebieden.

Een afgebakende prestatie van een persoon of organisatie (de dienstverlener), die voorziet in een behoefte van haar omgeving (de afnemers).

Een bewerking of een geheel van bewerkingen met betrekking tot persoonsgegevens of een geheel van persoonsgegevens, al dan niet uitgevoerd via geautomatiseerde procedés, zoals het verzamelen, vastleggen, ordenen, structureren, opslaan, bijwerken of wijzigen, opvragen, raadplegen, gebruiken, verstrekken door middel van doorzending, verspreiden of op andere wijze ter beschikking stellen, aligneren of combineren, afschermen, wissen of vernietigen van gegevens.

Het principe dat iemand (persoon of organisatie) alleen informatie mag vragen, opslaan, gebruiken, delen ten behoeve van welbepaalde, uitdrukkelijk omschreven en gerechtvaardigde doeleinden.

Een bewerking of een geheel van bewerkingen met betrekking tot persoonsgegevens of een geheel van persoonsgegevens, al dan niet uitgevoerd via geautomatiseerde procedés, zoals het verzamelen, vastleggen, ordenen, structureren, opslaan, bijwerken of wijzigen, opvragen, raadplegen, gebruiken, verstrekken door middel van doorzending, verspreiden of op andere wijze ter beschikking stellen, aligneren of combineren, afschermen, wissen of vernietigen van gegevens.

Een samenwerkingsverband tussen organisaties die naast hun eigen doelstellingen, één of meer gemeenschappelijk gekozen (of door de politiek opgelegde) doelstellingen nastreven.

De termijn die men in acht moet nemen om documenten, gegevens enz. bij te houden, waarna vernietiging of verwijdering is toegestaan.

Een natuurlijk persoon of een organisatie die een bepaalde rol heeft binnen een keten(samenwerking).

De scope van een vertrouwensrelatie (bijvoorbeeld op keten, organisatorisch of systeemniveau).

Beredeneerde en samenhangende clustering van inhouden als onderdeel van een leergebied of vak.

Een publiekrechtelijke (zoals overheidsorganen) of privaatrechtelijke rechtspersoon.

Een natuurlijk persoon die deelneemt aan een onderwijsactiviteit om zich kennis, vaardigheden en attitudes eigen te maken.

Een afspraak voor het gaan volgen, volgen en hebben gevolgd van onderwijs.

Een generiek herkenbaar geheel aan processtappen waarbinnen er sprake is van ketensamenwerking tussen twee of meer ketenpartners.

Herhaalde opeenvolging van één of meer ondersteunende processen waarmee standaardoplossingen worden geboden.